استشمام کردن یک رایحه دلپذیر می تواند تجربه خوشایندی در فرد ایجاد کند، اما آیا می توان این تجربه را به صورت علمی اندازه گیری کرد؟ شرکت بین المللی طعم غذاها و عطرها (IFF) در طول 20 سال گذشته همواره در حال تلاش برای ارتقا دادن روش های اندازه گیری تاثیرات ذهنی و فیزیولوژیکی عطرها و رایحه ها بر احساسات آدمی بوده است.
ما یک روش خودگزارشی به نام Mood MappingTM (خلق نگار) تهیه کرده ایم که ارتباط عطرها، شامل محتواهای ساده یا رایحه های نهایی در محصولات مصرفی، با احساسات را به درستی اندازه گیری می کند (وارنبرگ، 2002).
در روش خلق نگاری هشت دسته از احساسات در اختیار پاسخ دهندگان قرار گرفته می شود و از آنها خواسته می شود تا رایحه یک نمونه عطر را استشمام کرده و «دسته احساس منطبق با رایحه نمونه را انتخاب کنند».
ما به این نتیجه رسیدیم که در مقایسه با روش هایی که در آن پاسخ دهندگان باید هر احساس را برای هر نمونه در حال ارزیابی رتبه بندی کنند، این روش مستقیم رای دهی می تواند به صورت شفاف تر و قابل اعتمادتر میان رایحه ها تمایز ایجاد کند.
ویژگی های احساسی حاصل هر کدام از عطرها و ادکلن ها را می توان به روش های مقیاس بندی چندبعدی یا تحلیل مولفه های اصلی بازنمایی کرد.
شکل 1 نتایج رای دهی به کلمنتین، از خانواده رایحه های مرکبات، در مقابل وانیل است. هر دو رایحه به اندازه مشابه خوشایند هستند، اما رایحه اول تحریک آمیزتر و رایحه دوم آرام بخش تر است. خلق نگار این تفاوت ها را جایگاه آنها در بعد Arousal (Y)، و شباهت لذتبخشی آنها را در بعد Positive/Negative (X) نشان می دهد. نقاط دیگر رایحه های دیگری هستند که الگوهای متفاوت هشت احساس را برمی انگیزانند.
اندازه گیری احساسات با این روش را می توان به همراه تحقیقات مصرف کننده در مورد محصولات معطر (یا دارای طعم) انجام داد. ما پس از بازنمایی این نتایج به این نکته پی بردیم که چهار احساس مثبت بعدهای اصلی بازنمایی را تشکیل می دهند. بنابراین واکنش های مثبت مصرف کنندگان نمایانگر ابعاد احساسی اصلی خوشحالی، تهییج، آرامش، و شهوانیت هستند؛ این ابعاد در طیف وسیعی از ویژگی های موجود در این محصولات بروز می کنند. به علاوه ما دریافتیم که این نتایج در سایر جوامع آزموده در سراسر جهان صادق است.
ما برای کارکنان خلاق خود یک پایگاه داده با نام فرهنگ رایحه مصرف کننده تهیه کرده ایم که در آن احساسات، ویژگی ها، رنگ ها، و سایر ویژگی های عطرهای آزمایش شده در مناطق مختلف جهان دسته بندی شده است (وارنبرگ، 1999).
یکی از اهداف ما پی بردن به امکان استفاده از رایحه به عنوان عامل استرس در محصولات مصرفی بوده است. استرس یک رنج جهانی و واقعیتی است که نه تنها از لحاظ روایت های مردمی به آن اشاره شده است، بلکه در نظرسنجی های جهانی مصرف کنندگان به صورت مستند ثبت شده است (روپر، 2003).
گزارش سازمان بهداشت جهانی
بر اساس گزارشهای سازمان بهداشت جهانی (2001) استرس باعث کاهش کیفیت زندگی بخش بزرگی از جمعیت ساکن در کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه می شود. به علاوه، شواهد متعدد نشان دهنده تشدید مستقیم یا غیرمستقیم بسیاری از بیماری ها به دلیل استرس و مزایای سلامتی بلندمدت و کوتاه مدت کاهش استرس است.
تاثیر فیزیولوژیکی رایحه
ما مشتاق بودیم به این نکته پی ببریم که آیا آرامبخش ترین رایحه های موجود در فرهنگ رایحه مصرف کننده توان کاستن از واکنش های ایجاد شده در برابر استرس القا شده در محیط آزمایشگاهی را که به صورت فیزیولوژیکی سنجیده می شوند دارند یا خیر.
برای پی بردن به تاثیر فیزیولوژیکی رایحه به روش های روان فیزیولوژیکی (ضربان قلب، فشار خون، مقاومت پوست، کشش ماهیچه و ...) آزمایش های دیگری بر روی این رایحه های -به عقیده افراد- «آرامبخش» انجام شد تا استرس کاهی آنها ثابت شود.
ما در چندین تحقیق بر روی رایحه های آرامبخش مختلف که در نتیجه خلق نگاری به دست آمدند از محرک تنش زای آزمایشگاهی استاندارد آزمون استروپ استفاده کردیم. ما از عضله ذوذنقه ای (در پشت شانه ها) که در هنگام آزمون استروپ به درستی دچار افزایش می شود، برق نگاری انجام دادیم. دلیل استفاده از این اندازه گیری همگانی بودن کشیدگی در پشت و شانه و سهولت فهمیدن آن به عنوان شاخص استرس بود.
آرامبخش عضلانی
ما در خلال این آزمایش با اندازه گیری کشیدگی در ناحیه شانه به این نتیجه رسیدیم که برخی از رایحه های آرامبخش توانایی کاستن از کشیدگی عضلانی ناشی از استرس را دارند. همچنین دریافتیم که نوع خاصی از رایحه آرامبخش به نام Myo-relax® (در انتظار ثبت اختراع) دارای اثر آرامبخش عضلانی است به گونه ای که این نوع از رایحه ها به صورت چشمگیری باعث کاهش واکنش برق نگاری در ناحیه ذوذنقه ای می شوند.
این مطالعات قابلیت مقابله با استرس در کارهای عملکردی را نشان می دهند. از این فناوری نوین تولید رایحه برای تهیه محصولاتی استفاده می شود که برای اثبات تأثیر آرامبخشی فیزیکی، یا استرس کاهی، آنها نیازمند شواهد متقاعد کننده هستند. محصولات رایحه درمانی بازار در حال رشد و بزرگی را به خود اختصاص داده است و از نتایج تحقیقاتی مشابه این مورد می توان برای ابراز ادعا در مورد جنبه استرس کاهی محصولات تولیدی استفاده کرد.
